ادبیات پنداری (ادبیات گمانه زن)

با درود فراوان

این نوشتار با انگیزه ی بازسازی و جایگزینی شماری از واژگان نادرست یا بیگانه در ادبیات داستانی(پرهیخت داستانی) نگاشته شده است که دستاویزی هستند برای آمیختگی زبان ها و بکار نبردن واژگان زیبای پارسی.
تلاش و کوشش نویسنده بر آن بوده که این نوشتار از هرگونه واژه ی بیگانه ای که برابر آن در پارسی سره پدید آمده ، پاک باشد.
هرچند رد این که بسیاری از همین واژگان بیگانه به زبان پارسی پرمایگی بخشیده اند نادرست است و نباید از بکار بردن آن دسته از واژگانی که برابری در زبان پارسی ندارند یا نام ابزار یا نام ویژه ای هستند خودداری کرد ولی چه بهتر است که تا آن جایی که در توان مردم این سرزمین است از واژگانی استفاده کرد که به درستی پارسی هستند.
این نوشتار با چنین دیدگاهی در تلاش بوده جایگزینی برای شماری از واژگان ادبیات داستانی بیابد و برای به کاربردن ، آن ها را به دوستداران زبان پارسی هدیه کند.
در بخش پایانی نوشتار، همه ی واژگانی که می توان برای برگردان به پارسی به کار برد نوشته شده است تا شما دوستان گرامی دیدگاه خود را بگویید و واژگانی را که برای برگردان بهتر می دانید گزینش کنید.


ادبیات پنداری (ادبیات گمانه زن)


ادبیات گمانه‌زن به انگلیسی(Speculative fiction) سرنویسی(عنوانی) همگانی برای گونه ها و زیرگونه هایی است که جهانی دیگرگون و ناهمسان با جهان راستین را به نگارش در می آورد. به شکل همگانی با این شناسه(تعریف) ادبیات گمانه‌زن گونه های خرد پنداری(علمی-تخیلی)، پندار پردازی(فانتزی) و هراس(وحشت) و زیرگونه های آن‌ها را در برمی‌گیرد.




نامگذاری


برابرگذاری «ادبیات گمانه‌زن» به جای Speculative Fiction نخستین بار به دست حسین شهرابی در نشست های رودروی آکادمی فانتزی انجام گرفت که برگردانی گذرا(موقت) بود. به سبب پیشنهاد نشدن نامی دیگر، این برابرنهاده اکنون همچون برگردانی هنجارگونه و سازمانی شناخته می‌شود.هرچند این برابرنهاده بسیار نادرست است. شناسه ی «گمانه» در لغت‌نامه‌ی دهخدا به گزارش زیر است:


گمانه . (اِ) چاه نخستی را گویند که چاه کنان به جهت دانستن اینکه زمین آب دارد و آب آن چه مقدار دور است میکنند.


پس گزاره ی گمانه زن هرچند کاملا پارسی بوده ولی معنی چاه کن یا چاه زن می دهد که بی گمان هیچ پیوندی با ادبیات داستانی ندارد
هرچند گمان هم ارز با «ظن» و «خیال» هست اما نمی توان ادبیات گمان زن را برگردان خوبی برای گزاره ی Speculative Fiction دانست.
با رویکرد به گزینش بهترین برگردان پارسی سره برای گزاره ی Speculative Fiction می توان «پرهیخت پنداری» را پیشنهاد کرد ولی واژه ی پرهیخت هرچند به دیدگاه شماری از افراد بسیار زیباست اما با زبان ما ناشناخته بوده برای همین از این برگردان پرهیز کرده و برگردان «ادبیات پنداری» را بر می گزینیم. زین پس در این نوشتار به جای گزاره ی «ادبیات گمانه زن» از گزاره ی «ادبیات پنداری» بهره گرفته می شود.


پیشینه


بیشتر همه ‌گیری گزاره ی « Speculative Fiction» را به رابرت هاین‌لاین و نوشتارش با سرنویس(عنوان) «در نگارش ادبیات پنداری» (۱۹۸۴) پیوند می‌دهند. هاین‌لاین در این نوشتار این گزاره را به عنوان بربرنهاده ی گونه ی خرد پنداری(علمی-تخیلی) به کار برد. هاین‌لاین پس از آن گفت که این گزاره در نوشتار به پندارپردازی(فانتزی) اشاره نداشته ‌است.




گونه ها


پندارپردازی (fantasy) : گونه‌ای هنری است که جادو و دیگر گونه های فراسرشتی را برای مایه ی نخستین نگارش، درون‌مایه یا فضای داستان استفاده می‌کند. این گونه بیشتر به سبب نگاه، حس و درون‌مایه گسترده از گونه‌های خردپنداری و هراس جدا می‌شود، هر چند که این سه گونه همانندی فراوانی با هم دارند و روی هم رفته ادبیات پنداری شناخته می‌شوند. در پندارپردازی هنجارهای فیزیکی و سرشتی(طبیعی) زیر پا گذاشته می‌شود و موجودات فراسرشتی و ساختگی به نگارش در می آیند. این گونه ی ادبی بیشتر در برگیرنده ی جادو و جادوگری، پدیده های شگفت انگیز و موجودات پنداری(خیالی) است.پندارپردازی دارای زیرگونه های گواناگونی می باشد مانند:
کم مایه ، پرمایه ، امروزی یا نوین ، بنگزی(نامگذاری به نام جان کدریک بنگز) ، افسانه ای(اسطوره ای)، پهلوانی(حماسی) ، عاشقانه(سودایی) ، دیرینی (دیرینه) و...


خرد پنداری : گونه‌ای داستانی است که در ادبیات داستانی ، هنر و دیگر رسانه‌ها یافت می‌شود. در گونه خرد پنداری فناوری و دانش امروزی یا آینده دستاویز هنرمند و آفرینشگر قرار می‌گیرد.گونه ی خرد پنداری دارای زیر گونه های گوناگونی می باشد مانند:
نرم،سخت،زن گرا(فمنیستی)،پسارستاخیزی،پ یشینه جانشین(تاریخ جایگزین)،فناوری پادآرمانی(سایبرپانک) و...


هراس(هراسناک): هراسناک گونه ای پنداری در هنر و ادبیات است که به زمینه و جستارهای ساختگی و پنداری و برخی داستان های مردم پسند می پردازد.








برای گونه ی علمی تخیلی برگردان های زیر را می توان نوشت:
دانشی-پنداری ، دانشی-گمانی ، خرد پنداری ، فرزان پنداری و...(پیشنهاد دهید)


برای گونه ی پندار پردازی:
گمان پردازی ، پندار پردازی ، گمان زنی ، پندار زنی ، پندازآمیز، پندار گونه ، پندارین و...(پیشنهاد دهید)


برای گونه ی هراس:
ترس ، ترسناک ، بیم ، بیمناک ، هراس ، هراسناک ، هراس آمیز، بیم آمیز و...(پیشنهاد دهید)


برای ادبیات پنداری:
پرهیخت پنداری ، پرهیخت گمانی ، پرهیخت گمان زن ، پرهیخت پندارزن ، ادبیات پنداری ، ادبیات گمانی و...(پیشنهاد دهید)




پذیرای پیشنهادها و دیدگاه های شما دوستان گرامی هستم
با امید به پرمایگی هرچه بیشتر زبان و ادبیات پارسی

سرچشمه ها(منابع):
فرهنگ واژگان متضاد و مترادف
لغت نامه دهخدا
فرهنگ معین
لغت نامه عمید
فرهنگ واژگان فارسی سره
فرهنگ واژگان سعدی
ویکی پدیا

محمد حسین موسوی منزه smhmms