عجیب ترین مومیایی های تاریخ باستان شاناسی جهان 1

مرده‌هایی‌كه حافظه تاریخ هستند

اولین كلمه‌ای كه پس از شنیدن كلمه مومیایی به ذهن شما می‌آید چیست؟ لابد تصویری از فیلم‌های هالیوودی؛ انسان‌هایی متعلق به دوره مصر باستان كه با پارچه‌های به بدن آویخته و صورت‌های پوشیده شده با پارچه، به دل مخاطب خود وحشت می‌‌اندازند. اما در واقعیت مومیایی‌ها چیزی متفاوت با این تصویر فانتزی و كلیشه‌ای هستند.

شاید برای بسیاری سخت باشد كه یك مومیایی واقعی می‌تواند كت و شلوار پوشیده با آراستگی هرچه تمام‌تر در جایی نشسته باشد. یا از دیگر سو شاید اصلا برای بسیاری تركیب «مومیایی طبیعی» قابل هضم نباشد وقتی آنها همیشه تصور می‌كنند مومیایی‌ها همیشه بدنشان با مومیا یا فرآورده حیات بخشی برای زندگی ابدی كه كاهنان مصر باستان به آن دست یافتند، اندود شده باشد.

در علم باستان‌شناسی، مومیایی‌های طبیعی در واقع انسان‌هایی هستند كه به واسطه شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی پس از مرگ، اجسادشان به همان شكلی كه در زمان حیات بوده بدون تجزیه محافظت شده و از خطر از بین رفتن محفوظ مانده‌اند.

شاید به همین سبب باشد كه باستان‌شناسان از طریق مومیایی‌های طبیعی به رمز و راز‌های بسیاری از زندگی انسان‌ها در دوران مختلف پی‌می‌برند و شاید به همین علت باشد كه انسان‌شناسی نیز یكی از زیرشاخه‌های اصلی علم باستان‌شناسی است.

در این مطلب برجسته‌ترین كشفیات علم باستان‌شناسی در زمینه مومیایی‌ها كه پس از كشف، سر و صدای زیادی را نیز به دنبال داشته است، با هم می‌خوانیم. جالب اینجاست كه مردان نمكی ایران هم براساس گزارش دانشگاه آكسفورد ازجمله مومیایی‌های مهم تاریخ باستان‌شناس جهان به شمار می‌روند.

مردان نمكی، برترین مومیایی‌های طبیعی

شاید اگر تیغ‌های بولدوزر معدن نمكی در چهرآباد زنجان نبود، بخش مهمی از تاریخ باستان‌شناسی جهان در حوزه مومیایی‌های طبیعی پنهان می‌ماند. كشفی كه هرچند یك اتفاق ساده باعث آن شد، اما در ادامه همین اتفاق ساده فعالیت ماشین‌های بزرگ حمل سنگ نمك آسیب‌های زیادی به قدیمی‌ترین مومیایی‌های طبیعی جهان وارد كرد.

خاصیت شیمیایی نمك باعث می‌شود محیطی تجزیه‌ناپذیر برای نباتات به وجود بیاید و همین مساله باعث شد تا مردان نمكی نیز رویین‌تن شده و هیچ وقت تجزیه نشوند.

نمك در عصر باستان عنصری گرانقیمت و حیاتی برای مردم به شمار می‌رفت. گرچه استحصال نمك نیز در آن زمان مشكلات زیادی به همراه داشت و مردان قوی هیكلی را طلب می‌كرد كه بتوانند از كوه‌ها بالا بروند و البته در میان معادن به كشف بپردازند. مردان نمكی ایران نیز همان كارگرانی هستند كه نزدیك به 3 هزار سال پیش برای استخراج نمك به معدن رفتند و دیگر باز نگشتند. تاكنون 6 مرد نمكی در اطراف معدن چهرآباد زنجان كشف شده است.

چندی پیش 8 نمونه از پارچه‌هایی كه در لباس مردان نمكی استفاده شده است و همچنین بافت‌های نرم بدن آنها برای انجام آزمایش‌هایی كه قدمت اجساد را مشخص كند به دانشگاه آكسفورد فرستاده شد كه در انتها مشخص شد مرد نمكی شماره 2 تقریبا همزمان با مرد شماره یك در 1800 سال پیش یعنی اواخر دوره اشكانی در معدن مدفون شده است.

بر خلاف تصوری كه پیش از این وجود داشت نتیجه آزمایش روی مردان شماره 3 و 4 نیز نشان داد آنها حدود 500 سال پیش از مردان شماره 1 و 2 یعنی تقریبا 2300 سال پیش و نزدیك به دوره هخامنشی در اثر ریزش معدن مرده‌اند. نتیجه آزمایشات حاكی از آن بود كه معدن چهر آباد نخستین بار در حدود 2500 سال پیش مورد بهره‌برداری قرار گرفته و 2300 سال پیش نیز برای نخستین بار ریزش كرده است.

بر اساس عقیده باستان‌شناسان مردان نمكی شماره 3، 4 و 5 در نخستین ریزش معدن كشته شدند و وقتی حدود 500 سال بعد دوباره معدن به بهره‌برداری می‌رسد، یك بار دیگر ریزش كرده و مردان شماره 1 و 2 را زیر آوار مدفون می‌كند. مردان‌ نمكی به واسطه نوع مومیایی شدنشان نمونه‌ای كامل و بی‌نقص از مومیایی‌های طبیعی در دنیا به شمار می‌روند كه حتی تنه به مومیایی طبیعی مرد یخی یكی از قدیمی‌ترین مومیایی‌های طبیعی جهان نیز می‌زنند.

مرد یخی اوتزی

موضوع بسیار ساده بود. 5300 سال پیش، مردی برای شكار به كوه می‌رود و البته نمی‌داند چند مرد برای قتلش به دنبال فرصت مناسبی می‌گردند. تمام ماجرای مومیایی طبیعی مرد یخی همین چند سطر بود.

باستان‌شناسان یخ زدن سریع در هوای بسیار سرد و بوران شدید را باعث مومیایی شدن مرد اوتزی می‌دانند.

مرد اوتزی (Otzi) كه او را مرد یخی نیز می‌نامند، 3300 سال پیش از میلاد می‌زیست. او هم‌اكنون قدیمی‌ترین مومیایی طبیعی اروپا نام گرفته است. در واقع اوتزی نمونه بسیار خوبی برای نشان دادن پیشرفت‌های انسانی در عصر مس به شمار می‌رود.

جالب آن است كه در كنار اوتزی 5300 ساله، یك تبر مسی نیز پیدا شده است. یك كمان با تیر و چاقویی در كنارش به همراه كفش‌هایی كه بتواند روی برف با آن راه برود. همچنین باستان‌شناسان در كنار مرد یخی وسایل ابتدایی آتش درست كردن را نیز پیدا كردند.

باستان‌شناسان هنوز علت اصلی مردن این مومیایی 5300 ساله را كشف نكرده‌اند، اما تیری كه در شانه وی فرو رفته، به دلایل فراوان علت اصلی مرگ او بوده است. روی انگشت شست دست این مومیایی طبیعی جای بریدگی عمیقی وجود دارد كه پژوهشگران به دنبال كشف علت آن هستند.

توت عنخ امون

منصفانه نیست وقتی از مومیایی‌ها حرفی به میان می‌آید، یادی از توت عنخ امون مصری نشود.

در علم باستان‌شناسی مومیایی‌های طبیعی در واقع انسان‌هایی هستند كه به واسطه شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی پس از مرگ اجسادشان به همان شكلی كه در زمان حیات بوده بدون تجزیه محافظت می‌شوند

در سال 1922 باستان‌شناس انگلیسی به نام هوارد كارتر هنگام حفاری‌های باستانی در نزدیكی الاقصر، مقبره توت عنخ امون را كشف كرد. توت عنخ امون از فرمانروایان سلسله هجدهم مصر بود كه در حوالی سال 1348 پیش از میلاد به سلطنت رسید. جسد مومیایی شده این فرعون در تابوتی به طول 180 سانتی‌متر قرار داشت كه حاوی 1065 كیلوگرم طلا بود. روی نوارهای صورتش، صورتك بسیار زنده‌نمایی از طلا و پر از جواهرات قرار داده بودند. مجموعه شگفت‌آوری از انگشتر و گردنبند و طلسم و زینت‌آلات نفیس در لابه‌لای پارچه‌های كفن یافت شد. اندام‌های داخلی بدن فرعون را در آورده و پس از مومیایی كردن در یك صندوق جداگانه از جنس رخام گذاشته بودند. مومیایی و تابوت هنوز در مقبره هستند و طلا و جواهرات در موزه ملی مصر سال‌هاست در قاهره به نمایش گذاشته شده‌اند.

موزه مومیایی‌ها در مكزیك

دیدن یك مومیایی شاید به تنهایی وهم برانگیز باشد، حال اگر قرار باشد موزه‌ای از مومیایی‌های تاریخی در مقابل انسان قرار بگیرد، دیگر بحث از یك وهم كوچك فراتر می‌رود. موزه مومیایی مكزیك كه فعالیت رسمی خود را از سال 1865 آغاز كرد و البته تا سال 1958 فعالیت داشت، همین موزه تاریخی است. شكل‌گیری این موزه نیز در جای خود قابل توجه است.

اما آغاز این كار در 9 ژوئن 1865 با موضوعی خارق‌العاده همخوان شد. آنها در گوشه‌ای از گورستان به طور اتفاقی با تپه‌ای از جنازه‌های مومیایی شده كه به صورت كامل مومیایی شده بودند، روبه‌رو شدند. همین مساله باعث شد سیل باستان‌شناسان به این محل روانه شود. تمام اجساد تاریخی كشف شده در این محل با مایع مومیایی اندود شده بودند كه نشان از سبقه تاریخی در این محل می‌داد.

كشف مومیایی در مكزیك صحبت جدید بود، اما بسیاری بر این عقیده بودند كه این مساله می‌تواند مومیایی كردن در امپراتوری اینكاها را به اثبات برساند. این امپراتوری زمانی بخش بزرگی از آمریكای جنوبی از جمله پرو و بولیوی امروزی تا مركز شیلی و بخش‌هایی از آرژانتین را در برمی‌گرفت كه 1532 میلادی با تهاجم اسپانیایی‌ها فروپاشید.

برای بسیاری شگفت‌‌آور بود كه گورستان محلی این شهر تمامی جنازه‌های مومیایی شده را در زیرزمینی نگهداری كرده است؛ اما چیزی نگذشت كه راز این مومیایی‌های تاریخی نیز كشف شد. همه این مومیایی‌ها مومیایی‌های طبیعی بودند كه بر اثر نوع اقلیم و جغرافیای این شهر به طور طبیعی مومیایی شده بودند.

شاید برای بازدیدكنندگان از این موزه (قبرستان) بازدید از یك مومیایی كودك بیشتر از دیگر مومیایی‌ها قابل توجه باشد. این مومیایی در واقع در جهان به عنوان كوچك‌ترین مومیایی دنیا شناخته می‌شود. این مومیایی كمی بزرگ‌تر از یك قرص نان است و به طور طبیعی مومیایی نشده و باز هم رازهای بسیاری را در مقابل باستان‌شناسان قرار داده است.