مالکیت معنوی یا حق تآلیف ( نویسندگان)

اهمیت حقوق مالکیت معنوی

برای روشن شدن اهمیت حقوق مالکیت معنوی مثالی می زنیم. مخترعی که اختراعی را به انجام می رساند، و نسبت

به آن اختراع حق انحصاری دارد، آنچه در این میان برای وی اهمیت ویژه ای دارد این است که قانون از اختراع وی

حمایت کند تا شخص دیگری از آن به نحوی از انحاء سو استفاده نکند. همانگونه که افراد تحت حمایت قانون از

تعرض دیگران به اموالشان مصون هستند، در خصوص اختراعات نیز چنین است. اختراع یک مال است، چرا که

خصیصه متداول مال را دارد: قابل انتقال است، ارزش اقتصادی دارد و می تواند داد و ستد شود. مخترع نیز مستحق

حمایت قانون در برابر نقض یا هر گونه سو استفاده از حق اختراع وی توسط ثالث است. این حمایت باعث افزایش

انگیزه برای مخترعین، مبتکرین، نو آوران، و موسسات تحقیقاتی است. علاوه بر این، حمایت از حقوق مالکیت معنوی

می تواند زمینه رشد اقتصادی را نیز فراهم آورد. در همین مثال، اگر از حق مخترع حمایت شود، می تواند به

اطمینان خاطر حق اختراع خود را به ثالث منتقل و درآمدزایی کند. مخترع گاهی عمری و هزینه های سنگینی برای

پدید آوردن این نوع از دارایی صرف می کند. لذا بهره برداری از آنها و عرضه محصولات در فضای تجاری یکی از

مهمترین دغدغه های دارندگان این نوع از دارایی هاست. اما این خواسته منطقی گاهی توسط دیگر اشخاص عملی

می شود. چرا که در برخی از موارد دارنده حق مالکیت معنوی شخصا از توان مالی لازم برای تجاری سازی دانش

فنی خود برخوردار نیست، لذا مجبور است یا از تولید انبوه اختراع خود چشم بپوشد یا تولید آن را به سرمایه گذاران

با انعقاد قرارداد انتقال تکنولوژی یا دانش فنی بسپارد. همه این اتفاقات تنها در گرو حمایت از حقوق مالکیت معنوی

است.

مفهوم حقوق مالکیت معنوی

مفهوم حقوق مالکیت معنوی

«حق» را به تعابیر مختلفی تعریف کرده اند. در لغت از جمله به معنی راست و درست، عدل و انصاف، نصیب و بهره،

ملک و مال آمده است. در اصطلاح حقوقی نیز تعاریف مختلفی آمده است که آوردن همه آنها ضرورت ندارد. از

جمله اینکه حق توانایی خاصی است که برای کس یا کسانی نسبت به چیز یا کس اعتبار شده و به مقتضای آن

توانایی می تواند در آن چیز یا کس تصرف کرده با بهره ای ببرد. همچنین آمده است: حق توانایی است که حقوق

هر کشور به اشخاص می دهد تا از مالی مستقیم استفاده کند یا انتقال مال و انجام کاری را از دیگری بخواهد. 3 پس

می توان گفت: حق عبارت است از سلطه شخص بر چیز یا شخص دیگر. این سلطه، یعنی حق، قابل اسقاط و قابل

انتقال است (به صورت قهری مانند فوت، یا ارادی مانند قرارداد.)

«مالکیت» نیز در اصطلاح حقوقی به معنی حق استعمال و تصرفات به هر صورت از سوی مالک در ملک و مال خود

به جز مواردی که در قانون استثنا شده باشد، آمده است. هر گاه مالکیت به صورت مطلق استعمال شود، منظور

مالکیت عین است. با این حال، مالکیت منفعت هم قابل تصور است، مانند اجاره. بعلاوه در زمان حال، گاهی مالکیت

بر فعالیت فکری انسان نیز استعمال می شود که نه منفعت رایج می توان نامید و نه عین.

«معنوی» نیز در لغت منسوب به معنی، باطنی، حقیقی معنی شده است. در اصطلاح حقوقی به آن دسته از

موضوعات مالکیت گفته می شود که محصول فکر و اندیشه انسان است.

با توجه به توضیحات فوق، حقوق مالکیت معنوی که در صدد حمایت از مصادیق فوق که جملگی محصول فکر و

اندیشه انسان است و گاها از ارزش اقتصادی ویژه ای برخوردار است، عبارت است از حقوق ناشی از تولیدات فکری در

زمینه های صنعتی، ادبی، هنری، و علمی.

مصادیق حقوق مالکیت معنوی: صنعتی، ادبی، هنری، نوین

حقوق مالکیت فکری معنوی تنها در صدد حمایت از اختراعات نیست، بلکه دامنه وسیعی از تولیدات فکری را در بر

می گیرد. حمایت از مولف، موسیقی دان، فیلم ساز، تولید کننده بازی های رایانه ای، دارنده اسم تجاری، دارنده

علامت تجاری، دارنده اسرار تجاری، دارنده دانش فنی، طراح طرح های صنعتی در قبال اثر تولید شده در زمره

حقوق مالکیت معنوی قرار می گیرد.

کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی «مالکیت معنوی » ، را شامل موارد زیر می داند:

 آثار ادبی، هنری و علمی.

 نمایش هنرمندان بازیگر، صدای ضبط شده و برنامه های رادیویی.

 اختراعات در کلیه زمینه های فعالیت انسان.

 کشفیات علمی.

 طراحی های صنعتی.

 علایم تجاری، علایم خدماتی، نام های تجاری و عناوین تجاری.

 حمایت در مقابل رقابت نامطلوب.

 هر حقوقی که ناشی از مالکیت فکری در قلمرو صنعتی، علمی، ادبی و هنری باشد.

موافقت نامه مربوط به جنبه های تجاری حقوق مالکیت معنوی(تریپس) مالکیت معنوی را به انواع مالکیت های

معنوی اطلاق می کند. حق کپی برداری، حمایت از اجراکنندگان، تولید کنندگان صفحه گرامافون و سازمان

های پخش کننده، علائم تجاری، نشانه های جغرافیایی، طرح های صنعتی، اختراع، طرح های ساخت مدار

یکپارچه و حفاظت از اطلاعات افشا نشده از جمله مصادیق مالکیت های معنوی است.

مالکیت های ادبی و هنری

در تاریخ زندگی بشر، نوشتن و نقاشی عمر طولانی دارند، بر خلاف آثار سمعی و بصری که با پیدایش تکنولوژی ضبط

و تکثیر به وجود آمده اند. اما در زمان حال، ابزارهای ارتباطی و تکثیری توسعه یافته اند؛ اگر در زمان قدیم در یک

ماه به ندرت می شد ده جلد از یک اثر را تولید کرد، در زمان حال به مدد چاپخانه های پیشرفته به سهولت می توان

هزاران جلد در طی یک روز تکثیر نمود. این تحولات بحث کسب در آمد از این طریق را نیز گسترش داده است به

طوری که صنعت چاپ و نشر یکی از مشاغل مهم در هر کشوری است، امری که در زمان های قدیم موضوعیت

نداشت. به موازات این تحولات، ضرورت حمایت از دارندگان آثار ادبی و هنری نیز برجسته شده است. حمایت از دیگر

آثار هنری مانند فیلم و موسیقی نیز به همین نحو دارای اهمیت است.

یکی از محققان برجسته حقوق در خصوص مالکیت ادبی چنین آورده اند:

این مالکیت مبین حق آفریننده اثر است، اثری که مخلوق هوش و اندیشه او است و به آفریننده اثر حق انحصاری

بهره برداری را در مدتی محدود به او و به ورثه او می دهد. احساس این حق به بیش از هزار سال بر می گردد وقتی

که گروهی از اعیان و اکابر طوس به اذن فردوسی در منزل او برای دیدار ختام شاهنامه رفتند به شوق استنساخ، از

آن قلم از قلمدان بیرون کشیدند: فردوسی از اینکه از عمل سی ساله او به رایگان بهره برداری می شود سخت رنجید

و گفت:

بزرگان و با دانش آزادگان نبشتند یکسر همه رایگان

نشسته نظاره من از دورشان تو گفتی بدم پیش مزدورشان!

جز احسنت از ایشان نبد بهره ام بکفت اندر احسنتشان زهره ام

سربدره های کهن بسته شد و از آن بند روشن دلم خسته شد

ولی چون نیروی کار فکری تا قرن نوزدهم اندک و ناچیز بود آنرا به صورت قانون مورد حمایت قرار نمی دادند اما

ازدیاد نفوس انسانی بر کره زمین و محدود بودن مالکیت اعیان در برابر مالکیت کار از هر قبیل راه را برای ورود

مالکیت ادبی در صحنه قانون گشود. بر این اساس است که با توجه به داوری فردوسی سرقت ادبی سرقت حکمی

است.

کلیه آثار سمعی و بصری مانند موسیقی، فیلم، نمایش(، تجسمی )مانند اثر معماری، مجسمه سازی(، تصویری

مانند نقاشی، عکس(، مکتوب )مانند کتاب، رساله، مقاله، یادداشت، جزوه، سخنرانی، نمایش نامه، فیلم نامه، شعر،

سرود می باشد. علاوه بر این، حقوق جانبی یا مرتبط نیز در این قسم از مالکیت معنوی قابل حمایت است مانند

حمایت از فرد یا گروه های خاصی که در ز مینه فرهنگ، ایجاد سرگرمی و رسانه های گروهی فعالیت دارند؛ مانند

هنرمندان اجرا کننده مانند بازیگران، هنرپیشگان، نوزادگان و خوانندگان، که اجراهای آنها مانند حقوق مولفین در

آثارشان مورد حمایت است ، تهیه کنندگان محصولات صوتی که در قبال تکثیر غیرمجاز محصولات و فرآورده

های صوتی مورد حمایت می شوند ، سازمان های پخش رادیویی و تلویزیونی در مقابل استفاده غیرمجاز از برنامه

هایشان مورد حمایت واقع می شوند. برای روشن شدن بحث مثالی می زنیم: فرض کنیم در یک دانشگاهی

تدریس یک استاد ضبط می شود و در وب سایتی بارگزاری می شود. دو نوع حقوق مالکیت معنوی در اینجا متصور

است:

1. حق معنوی مدرس بر نظریه های ارائه شده در تدریس یا روش به کارگرفته شده، اگر بدیع باشد یا برای اولین بار

وی ابداع کرده و بدون دادن مرجع اصلی به اسم زده می شود.

9. حق موسسه ضبط و تکثیر کننده تدریس یعنی دانشگاه.

از دیدگاه فنی و دقیق، آنچه در حقوق مالکیت ادبی و هنری به طور خاص مورد حمایت واقع می شود حمایت از حق

قسم اول است. اما آنچه که از نقض کپی رایت ضبط و تکثیر تدریس حاصل می شود در دایره حقوق مرتبط یا حقوق

مجاور با کپی رایت قرار می گیرد. با این حال، می توان گفت که در معنی وسیع مالکیت ادبی و هنری حمایت از هر

دو نوع حق اصلی و مجاور را شامل می شود.

مضاف بر این، امروزه با گسترش اینترنت، بحث از دارایی های معنوی و لزوم حمایت از آنها در فضای مجازی از

آثار به رایگان آنها را در اختیار همگان قرار داده است، اما ناقض حق معنوی استفاده تجاری از آنها به عمل آورد!