آیا رستم دین زرتشتی را پذیرفت؟

سلام
یه چیزی که در مورد جنگ رستم و اسنفدیار به نظرم مهم می رسه ولی بهش پرداخته نشده دین رستمه. آیا زرتشتی شده بود یا پیرو آیین کهن بود؟ تو شاهنامه اظهار نظر قطعی نشده در این مورد و باید از اشاره های مختصر استفاده کرد. با خوندن داستان سه دلیل به نظرم رسید برای زرتشتی شدن رستم:
این دلیل اول:

دو بیت اول نشون می ده هدف گشتاسب زرتشتی کردن رستم و خاندانش بوده و بیت آخر نشون می ده که به این هدف رسید.
و این دلیل دوم:

دشمنان اسفندیار کی بودن؟ مخالفان دین زرتشت. حالا اگه رستم دین زرتشت رو نپذیرفته باشه و دین قدیمی رو قبول داشته باشه چطور دعا می کنه که اسفندیار بر پیروان دین قدیم پیروز بشه؟
و این دلیل سوم:

اینجا رستم داره از قسم های رایج در دین زرتشتی استفاده می کنه.
اما دلیلی هم هست که رستم زرتشتی نشد. این بیت:

خب اینا رو داشته باشین. دیشب با یکی از دوستان در موردشون بحث کردم. دوستم گفت که تو اسلام عید نوروز نداریم ولی جشن می گیریم چون سنت اجدادمونه. و اینکه هر دین از دین قبلی الهاماتی می گیره تا برای مردم آشنا و راحت باشه. و این که قسم خوردن رستم به شیوه زرتشتی هاس؟ یا قسم خوردن زرتشتی ها به شیوه اجدادشونه؟
اینجا این سوال پیش اومد که دین زرتشتی از دین کهن چقدر الگو گرفته؟ برای مثال میترا و زروان هر دو در اوستا هستن. ولی میتراییسم و زروانیسم قبل از زرتشتیت و بعدش بودن. و بعضی جاهای اوستا میگه فلان شخصیت به درگاه آناهیتا به طور ویژه قربانی می کنه. اهورامزدا از همه بالاتره. چرا مستقیم به درگاه اون قربانی نمی کنن؟ چند فرضیه می شه گرفت. دین زرتشت ایزدهای قبلی رو به رسمیت می شناسه، یا اینکه اونا رو درون خوش جذب کرده و فرمی رو براشون قائله که یونانی ها برای خدایانشون قائل بودن، با این تفاوت که اونا رو جدا از اراده اهورامزدا نمی دونه یا شاید نظیر ارتباط یهودیت و مسیحیت بوده دین قدیم و زرتشتیت. همه اینا احتمالاته. ولی شکی نیس که زرتشت و دین کهن با هم مرتبط بودن.
خب در مورد دلایل زرتشتی بودن رستم.
دلیل اول می تونه این طور رد شه که شاید رستم هیچ اعتقادی به زرتشتیت نداره اما می خواد اسفندیار نتونه از زرتشتی نبودنش اهرم فشار داشته باشه و این حرف می تونه دلیل دوم رو هم رد کنه. ولی دوستم موافق نبود و گفت که شاهنامه تم سیاسی و سیاست بازی نداره. دلیل دوم به نظرم از دو طریق دیگه هم می تونه رد شه. شاید رستم فقط از دیدن اسفندیار شادی بهش دست داده. دعاهایی که می کنه از ته قلبه ولی این منظوری که اول براش تصور کردم رو نداره. می تونه این هم باشه که رستم سعی در تخلیه عاطفی اسفندیار داره تا بفهمه انگیزه هاش چیه و با چه جور شخصیتی طرفه. که احتمالا از خود فریبی رستمه که می خواد تصور کنه انگیزه واقعی اسفندیار چیزی که در پیام بهمن بوده نیست.
سومین دلیلی هم که به نظرم رسید، می شه گفت تمهید رستم بوده که به اسفندیار برسونه من باهات اختلاف دین ندارم. ولی اون لحظه اوج عجز رستمه و دروغگویی در چنین شرایطی سخته.
بعد اون دلیلی که برای زرتشتی نبودن رستم به ذهنم رسید. اینجا اون قدر عصبانیه که هر چی تو دلشه رو می ریزه بیرون. ولی اسفندیار بعدش با اهرم مذهب رستم رو نمی کوبه به صورت مستقیم. از مذهب برای توجیح هدفش استفاده می کنه اما به رستم اتهام بی دینی نمی زنه.
یه سوال به ذهنم رسید. آیا انگیزه اسفندیار مذهبی بوده؟ به این ابیات توجه کنین:

اسفندیار برای کارهایی که انجام داده بود ار پدرش گشتاسب خواسته بود پادشاهی رو بهش بده و گشتاسب قبول کرده بودد ولی موقع عمل که رسید بهونه می آورد. واضحه که گشتاسب از اول قصد این کار رو نداشت و فقط حرف زده بود. اما اسفندیار هنوز با این همه بدقولی نفهمیده این مسئله رو. یا شاید نمی خواد بفمه.

اسفندیار با این حرف نشون می ده که در صورت امتناع پدرش حاضره سلطنت رو به زور ازش بگیره. تابویی که فقط افراسیاب و گشتاسب مرتکبش شدن. و به نوعی دیگه ضحاک. مصراع دوم همچنین نشون می ده گشتاسب در ساختار حکومتیش از ایرانی ها استفاده نمی کرده، شاید به دلیل بی اعتمادی که می تونه به خاطر این باشه که سلطنت رو خلاف میل پدرش ازش گرفته و فکر می کرده ایرانی ها به پدرش وفادارن و برای همین عوضشون کرده و امور رو به دست رومی های هم وطن همسرش سپرده. اسفندیار هم دقیقا داره از روش پدرش تبعیت می کنه.

اینجا هم یه نکته هست. مگه کتایون ملکه گشتاسب نبوده؟ این چیزی که اسفندیار بهش وعده می ده رو از قبل داشته. شاید منظور اسفندیار باقی نگه داشتنش در مقام شاهبانویی هست، و این به معنی ازدواج با محارمه که در ایران باستان بعضا اتفاق افتاده. و با توجه به مصراع بعدی، مشخصه که اسفندیار فکر قیام مسلحانه علیه گشتاسب رو در سر داشته.

کتایون بین وظایفش به عنوان مادر و همسر گیر افتاده و نمی دونه کدوم طرف رو انتخاب کنه. سعی داره اسنفدیار رو با نصیحت آروم کنه و نشون بده که عملا همه امور دستشه و فقط عنون پادشاهی نداره. ولی بی فایده است.

اسفندیار با شنیدن حرفای مادرش یه دفعه عصبانی می شه و تند باهاش حرف می زنه. بین صحبتاش اشاره به راز گفتن داره و این سوال پیش می یاد که کدوم راز؟ این می تونه تاییدی باشه بر اینکه اسفندیار تو فکر قیامه. و اینجا سعی در تطمیع مادرش برای همکاری داشت.

اسفندیار در ادامه پیش گشتاسب می ره. شاید به این دلیل که با بزم مشغولش کنه و مخفیانه مقدمات شورش رو آماده کنه.

گشتاسب از کجا این رو فهمید؟ اسفندیار که حرفی نزده بود ظاهرا؟ تنها راه می تونه این باشه که جاسوس هاش خبر اقدامات مخفیانه اسفندیار رو بهش داده باشن.

جرا فال گوها رو احضار کرد؟ قبلا به خاطر حرفای گرزم که سند و مدرکش معلوم نبود بلافاصله اسفندیار رو احضار و زندانی کرده بود. اینجا که به خاطر حرف جاسوس هاش قطعا باید مطمئن شده باشه از مقاصد اسفندیار چرا دوباره زندانیش نکرد و به جاش دنبال فال گوها فرستاد؟ جواب رو کتایون کمی قبل گفته. اسفندیار همه چیز مملکت رو در اختیار داره و فقط تاج مونده برای گشتاسب که اسفندیار می خواد هر چه زودتر همین رو هم از پدرش بگیره. و گشتاسب می خواد این سلطنت ظاهری رو هر جور شده برای خودش حفظ کنه. و الان تنها راهش کمک گرفتن از ماوراالطبیعه است.

گشتاسب اینجا بعد از فهمیدن اینکه تنها راه کشتن اسفندیار فرستادنش به جنگ رستمه نگران می شه. چی کار کنه و به چه بهانه ای اسفندیار رو به جنگ رستم بفرسته؟ کار دیگه ای هم از دستش بر نمی یاد چون دیگه قدرتی براش نمونده.
اوضاع کشور در دوران قبل و بعد حکومت گشتاسب رو در نظر بگیرین. قبلش شاه همه کاره نبود. خاندان های قدرتمندی مثل خاندان زال بودن که با قدرت شاه در توازن بودن و در مواقعی شاه رو عزل و نصب می کردن ولی خودشون سلطنت رو نمی خواستن. نمونه اش رفتار رستم جلوی کیکاووس رو در نظر بگیرین که وقتی می گه چرا دیر کردی با پرخاش شدید جوابش رو می ده. ولی همین رستم وقتی پیشنهاد سلطنت بهش شد قبول نکرد. گشتاسب با حمایت از دین زرتشت قصدش این بود که بعد دینی رو به قدرت خودش اضافه کنه و تدریجا در حال حذف خاندان زال از کشور بود. نمونه اش اینه که رستم بعد از دوران کیخسرو در هیچ جنگی شرکت نکرد. حتی جنگ اولش با ارجاسب رو به علت مذهبی بودن توجیح کنیم، در حمله دوم ارجاسب مسئله ملی بود نه مذهبی و طبیعتا رستم باید تمایل به شرکت پیدا می کرد اما شرکت نکرد. پس در این مورد خواسته خودش مطرح نبوده به تنهایی. گشتاسب هم نمی خواست رستم رو به کار بگیره. در اخر هم وقتی درمونده شد به جای کمک خواستن از رستم اسفندیار رو از زندان آزاد کرد. و در فرستادن اسفندیار به سیستان قصدش در هم شکستن قدرت خاندان زال بود تا شاه قدرت اصلی سرزمین شه. حتی اگه اسفندیار موفق نمی شد ارزش امتحان کردن رو داشت و حداقلش نفرت عمومی از این خاندان ها بود و راه رو برای سرکوبشون در آینده باز می کرد که بهمن تونست این کار رو بکنه. در صورت پیروزی اسفندیار هم بازم می تونست دبه کنه و سلطنت رو بهش نده. در مدت دور بودن اسفندیار از پایتخت این فرصت برای حذفی بعضی از عوامل اسفندیار از حکومت براش ایجاد می شد و شاید اسفندیار بعد از بازگشت امکان شورش رو از دست می داد. و این رو هم در نظر بگیرین که شاید ناراحتیش از شنیدن حرفای جاماسب به خاطر این بوده باشه که نتیجه فرستادن اسفندیار به زابل شکست و مرگشه. اما به هر حال این کار رو کرد.
از طرف دیگه اسفندیار همون طور که بعدا نشون می دم هم تو اهداف با گشتاسب یکی بود و می خواست خاندان زال رو سرکوب کنه تا قدرت شاه بیشتر شه. دلیلش اینه که اولین شاهزاده ای بود که جهان پهلوان شد. قبلش شاهزاده های دیگه هم مقام پهلوانی داشتن نظیر سیاوش و طوس، اما جهان پهلوان نبودن.
اینجا من شک کردم انگیزه اسفندیار مذهبی باشه از حمله به سیستان. دوستم گفت که شاید چند تا دلیل بوده برای حمله اسفندیار. سرکوبی خاندانی، مذهب، از بین بردن یه دشمن بالقوه در آینده، ارضاء خودکوچک بینی، قرار گرفتن در محضور برای این کار.
از یه طرف قطعا اسفندیار جلوی گشتاسب در محضور بود. چون اگه قبول نمی کرد به جرم سرپیچی از دستور زندانی شاید می شد. راه ساده تسلیم به حرف گشتاسب بود. تو رفتارش با رستم خودکوچک بینی مشخصه، پس اینم دلیل انعطاف ناپذیر بودن در مورد بستن دست رستم. و البته غرور هم خیلی مهمه اینجا. هم رستم هم اسفندیار مغرورن. رستم می گه من تهمتن این مردمم، ننگ منه که دست بسته با تو بیام. این جنبه شخصی غرور رستمه. بخشی از غرور اسفندیار هم شخصی نیست. اسفندیار میدونه که از پدرش پادشاه بهتری می شه پس پافشاری و غرورش بر این اساس هم هس که می خواد به مردمش کمک کنه. و بخشیش به خاطر موفقیت هاش شخصیه. و به نظر دوستم دراین داستان، خیلی کمتر از هفت خوان اسفندیار روی بخش ملی و مردمی این غرور و تعصب اسفندیار تاکید می شه و بیشتر اون فاز شخصیش می یاد وسط.
اینجا من گفتم که اسفندیار این وسط همه چیز مملکت در اختیارشه. فقط عنوان شاهی با گشتاسبه که گشتاسب از این عنوان دل نمی کنه و اسفندیار می خوادش. دوستم گفت که نظام داستان شاهنامه این قدر ساده نیست. یه مجموعه ای از پادشاهان کوچیک داریم و یه شاه شاهان. قدرت شخص شاه غیرقابل قیاسه حتی اگر اساس اون دست پسرش باشه. توی زابل، قدرت سیاسی فرزند شاه شاهان ایران و قدرت رستم که فرزند شاه زابله اختلاف فاحشی نداره چون اونجا اول منطقه حکومت زال و بعد منطقه حکومت گشتاسبه. پس چیزی که اسفندیار می خواد و گشتاسب ازش دل نمی کنه خیلیم ساده نیست. همون طور که لهراسب ازش دل نمی کند و گشتاسب به زور گرفتش. اون عنوان خودش بخش مهمی از قدرت ایران بوده.
گفتم که اگه قبول کنیم شاهی قدرت بالاتری داره دو مساله هست. اول اسفندیار مغرورتر از اونه که زیردست گشتاسب قلمداد شه. دوم اینکه احتمالا تمام قدرتی که برای مقاصد به نفع مردمش نیاز داره رو داره. در نتیجه غرور فردیش از غرور ملیش پررنگ تر می شه. ضمن اینکه به هر حال رستم برای کشور مهره مفیدیه. و اسفندیار سعی در حذف یا سوزوندنش داره. جواب دوستم این بود که اسفندیار خودش می گه من میلی ندارم رستم رو بکشم. می دونه که رستم برای ایران کارای بزرگی کرده ولی باید بین میل باطنیش و درگیری با رستم یکی رو انتخاب کنه و از یه جایی به بعد، اسفندیار این طور استدلال میکنه برای رستم که ایران دیگه با وجود اسفندیار به رستم نیازی نداره. بر اساس اوستا، پشوتن و اسنفدیار نه تنها رویین تن، بلکه جاویدان می شن. این یه بعد جدید می ده به قضیه. اسنفدیار کسیه که هفت خوان داره، جنگجوی بزرگیه، فرمانده بزرگیه، جاویدانه، چه نیازی به حضور رستم هست این وسط وقتی چنین فردی می تونه بیاد و شاه شاهان ایران بشه؟ این اساس تفکر اسفندیاره به اضافه عقده هاش و چیزای دیگه.
در جواب گفتم که از طرفی خودش واقعا اینو قبول نداره و مشغول خودفریبیه. و منطقا همینه و رستم و اسفندیار مکملن. در کل به نظرم غرور شخصی اسفندیار بیشتر از غرور ملیش بود. دوستم این رو قبول داشت و گفت که تو این داستان، بدون شک. ولی غرور ملی اسفندیار توی هفت خوانش خیلی نمایان تره. به هر حال، همه مخاطبا تو این مرحله طرف رستم رو می گیرن و باید دلیلی برای بد نشون دادن اسفندیار باشه بدون اینکه سیاهش کنه. غرور یه چیز انسانیه که حتی خود رستم هم دچارشه.
اینجا نتیجه گرفتم که غرور اسفندیار، کنار محضور برای حمله، انعطاف ناپذیر بودن به دلیل خودکوچک بینی، که خودکوچک بینی می تونه دلیل خودفریبی هم باشه، دلیل مذهبی جا نداره به نظرم. دوستم کمی مخالف بود و می گفت همه این دلایل هست. ولی خب این یه جور برداشته. تو برداشتت اینه که دلیل مذهبیش وارد نیست. من می گم ممکنه اونم باشه حتی.
گفتم که فکر که می کنم مجموع دلایل به هم پیچیده است. یعنی تو هر قسمت داستان هر رفتار اسفندیار دو یا چند عنصر داره. که هر عنصر تو اون قسمت می تونه بیش از یه دلیل داشته باشه.
در نهایت بدون نتیجه قطعی بحثمون تموم شد. خب به نظر شما دوستان، در آخر رستم زرتشتی بود یا نه؟