ترک بر دیوار بدیهات

ماهنامه شیرازه کتاب
شماره 6،7آذر و دی 1394
از مجموعه کتاب نخوانی

برای بسیاری از ما ، اولین روز ورود به دانشگاه ، به اندازه اولین روز ورود به مدرسه هیجان انگیز است ؛ روزی که به شب محفوظات طوطی وار دوازده سال دانش آموزی گره خورد ؛ روزی که گمان می بردیم صفرهای ما در مقابل یک هایی که در دانشگاه خواهیم آموخت ، ارزشمند و ارزشمندتر می شود . متاسفانه برای نسل ما ، دانشگاه آن گمشده مطلوبی نبود که سیمرغ وار در پی اش بودیم ؛ هر چند سعی می شد یا سعی می کردند تا با تبلیغات ، دانشگاه را محل کسب دانش ، قالبمان کنند . از خیلی قبل تر ، اتفاقی افتاده بود که در ضمیر ناخودآگاه ما ، اجازه نمی داد دانشگاه محلی برای کتاب خوانی باشد . نسل ما در بهترین حالت ، درس خوان بود نه کتاب خوان . این نسل ما هم که می گویم ، برای خودش حکایتی است : نسلی که صرفا به واسطه دانشجو بودن در جرگه فرهیختگان واقع می شد و حتی این امتیاز را می یافت که به خواستگاری برود و با همین سِمت ، زن بگیرد !

تمام دوازده سال دانش آموزی ، به ما یاد داده بودند که باید دانشگاه بروی تا حرفت را بخوانند و بخرند . دوازده سال ؛ اول ، صفِ صبحگاه و بعد کلاس . حتی روز های سرد زمستان .
صف صبحگاه ، مرکز قدرت نمایی شاگردهای مدرسه بود . از خواندن قرآن و شعار ه‍فته و سرود های دسته جمعی گرفته تا ادای دکلمه با حرکات متناوب دست در هوا ، ورزش صبحگاهی ، چمک کردن بهداشت و گاهی سخنرانی های بی سر و تهی که رنج روی پا ایستادن را داشت ؛ ولی به حضور در کلاس می ارزید .
یک بار که در صف صبحگاه ، مرتب و منظم ، ولی سر به هوا ایستاده بودم ، ناگهان بچه ها صدایم کردند : «آهای ، خانم ناظم تو رو صدا میزنه . برو بالای صف دیگه.» با شنیدن این خبر ، ضربان قلبم ایستاد .
هر کدام از پاهایم ، اندازه یک کوه یخ بود ؛ ولی فریاد خانم ناظم مرا به چشم بر هم زدنی ، بالای صف کشاند .ناظم تند ، تند حرف هایی می زد ؛ از درس خواندن ، از کتاب خواندن ، از کتابخانه مدرسه . یکی در میان ، حرف هایش را نمیشنیدم . نگاه بچه های مدرسه روی دوشم سنگینی می کرد . دهانم خشک شده بود :
« از این شاگرد فعال در کتابخانه ، به عنوان کتاب خوان ترین فرد مدرسه تقدیر می کنیم .»
از صدای دست های بچه ها برای تشویق کتاب خوان ترین شاگرد مدرسه ، به خود آمدم . یخ وجودم کم کم آب شد . آب دهانم را قورت دادم و نفس راحتی کشیدم .
سرم را بالا گرفتم و زیر چشمی نگاهی به هم کلاسی هایم انداختم . گویی نوبل کتاب خوانی را گرفته ام . حس شیرین کتاب خوانی را بارها و بارها تجربه کرده بودم . با نوازش آن خوابیده ، با رویاهایش پرواز کرده ، با داستان هایش اشک ریخته و با هوای تازه اش نفس کشیده بودم .
ناگهان از بین جمع ، صدایی تلخ گفت :« مگه کتاب خوندن هم جایزه می خواد؟!»
و بعد ، صدای خنده بچه ها که بادکنک افتخاری را که خانم ناظم باد کرده بود ، به طرفة العینی منفجر کرد ...
هنوز هم هر گاه کتاب میخوانم ، تلخی کلام گزنده آن دانش آموز ، ذائقه ام را آزار می دهد .
هزار بار به این فکر کرده ام که چرا باید دانش آموزی را به خاطر زیاد کتاب خواندن تشویق کرد و آن تشویق را کوبید توی سر بقیه؟! یا در سطح کلان تر ، چرا باید به خاطر کتاب خواندن یا به عبارت بهتر ، کتاب نخواندن ، مشمول سیاست های تشویقی شویم ؟! کتاب قرار است کجای زندگی ما را پر کند یا به کدام نیاز ما پاسخ بدهد که سرانه اش برایمان نگران کننده و مهم باشد؟! سهم کتاب در دنیای امروز ، برای کسب علم و دانایی چقدر است ؟! اصلاکتاب خواندن ، چه سهمی در موفقیت انسان های امروز دارد ؟!
همین آمار نیم بند کتاب خوانی را نیز مدیون مدرک دارهایی هستیم که با جزوه و مقاله و نهایتا فلان کتابی که به زور فلان استاد و یا فلان پروژه درسی تهیه کرده اند ، کسب علم و معرفت ! میکنند و آمار سرانه ی مطالعه را افزایش می دهند. نه اشتیاق مدرسه و نه تلاش برای کسب رتبه و مدارک علمی ، نه سیاست های حمایتی و تشویقی و نه هفته ها و نمایشگاه های کتاب ، سرانه مطالعه را افزایش نمی دهند ؛ مادامی که پاسخ این سوالات اساسی ، جزئی از بدیهات ذهنی و خدشه ناپذیر یک ملت نشود .

یادداشت
مرضیه احمدی